«Уфимские ведомости»: памяти Ильгиза Каримова

15 марта исполнится год, как этот мир покинул Ильгиз Мустафович Каримов – литератор, переводчик, сын Народного поэта Башкортостана Мустая Карима.

Я имела счастье быть знакомой с этим невероятно деликатным, умным человеком. Он был прекрасно образован и эрудирован, к нему тянулись журналисты и писатели, он состоял в дружеских отношениях со многими интеллектуалами Москвы, где проживал со студенческих лет, но сам избегал светских тусовок, никогда не демонстрировал влиятельных связей (да и не пользовался ими), а в последние годы вообще вел затворнический образ жизни, стараясь работать, насколько ему позволяла наступающая болезнь.

И даже в молодые годы, когда к нему с предложениями о переводах обращались писатели тогда еще союзных республик и национальных областей, он брался далеко не за все заказы, отказываясь от заманчивых гонораров, которые наверняка были бы не лишними для семьи, где росли дочь и сын. Но, как заметил Мустай Карим, и он сам, и его дети – птицы певчие, а не ловчие. Ильгиз Мустафович честно служил слову всю жизнь, не размениваясь на ремесленничество. Он работал в нескольких московских редакциях, особо любима из которых была им «Литературная Россия», но ровно до того момента, когда в литературу вдруг вторгалась политика и конъюнктура.

Ильгиз Мустафович с упоением переводил прозу отца, часто они спорили, подбирая точные слова, переводы к народным поговоркам, устоявшимся фразеологизмам, стараясь при этом сохранить вкус, аромат, подлинность родного башкирского языка. Супруга Назифа Харисовна вспоминает, как она битый час не могла вернуться в квартиру (захлопнув по неосторожности дверь, пока мусор выносила), а отец и сын тем временем с азартом работали над «Долгим-долгим детством» и не обращали внимания на звонки и стуки в дверь…

Ильгиз Каримов переводил и драматургию отца, а также готовил по некоторым пьесам инсценировки для спектаклей. Кстати, дочь Ильгиза и Назифы родилась в день успешной премьеры пьесы «Страна Айгуль» в Киеве. И к радости картатая, его первую внучку молодые родители назвали Айгуль…

А в первую годовщину ухода Мустая Карима осенью 2006 на сцене Русского академического театра состоялась блестящая премьера – «Луна и листопад» по повести «Помилование», автором инсценировки которой выступил Ильгиз Каримов. Жаль, что этот спектакль не увидел сам Мустай, но наверняка он остался бы доволен работой сына и режиссера Михаила Рабиновича.

Кстати, с Михаилом Рабиновичем Ильгиз Каримов дружил с юности: они жили практически в соседних кварталах. Хотя Ильгиз Мустафович и родился 10 января 1942 года в родном каримовском селе Кляшево, с момента возвращения Мустая Карима с фронта семья жила на съемной квартире в Уфе, и детство его прошло, как он сам говорил, в «жиганском» дворе на Свердлова, 49. Он полюбил Москву, где учился, женился, где родились его дети, но Уфа всегда оставалась родной, приезжая сюда, он непременно встречался с однокашниками, друзьями юности и был счастлив.

После ухода отца Ильгиз взялся за обработку его архивов и дневников, готовил материал для энциклопедического десятитомника. Но болезнь стремительно наступала и не позволила ему осуществить до конца все задуманное. Последнюю книгу Мустая Карима «Мгновения жизни» тоже перевел Ильгиз Каримов. И очень жаль, что его собственные мгновения оборвались, как недопетая песня. Мы вас любим и помним, Ильгиз Мустафович. Уверена, что к певчим птицам Небеса благосклонны…

Автор: Галина Ишмухаметова
Источник: «Уфимские ведомости»

_____

15 март әҙәбиәтсе, тәржемәсе, Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәримдең улы Илгиз Мостафа улы Кәримовтың яҡты донъя менән хушлашыуына бер йыл тула.

Миңә был үтә лә әҙәпле, аҡыллы кеше менән таныш булыу бәхете тейҙе. Ул иҫ китмәле белемле һәм эрудициялы ине, уға журналисттар һәм яҙыусылар тартылып торҙо, ул Мәскәү интеллектуалдарының байтағы менән дуҫтарса мөнәсәбәттә ине – Мәскәүҙә ул студент йылдарынан бирле йәшәне, тик бер ҡасан да ижади кешеләр бергә йыйылған күмәк сараларҙа йөрөмәне, үҙенең юғары танышлыҡтары менән маҡтанманы (һәм улар менән файҙаланманы ла), ә һуңғы йылдары бөтөнләй бикле тормош алып барҙы, һаман көсәйгән сир уға күпме эшләргә мөмкинселек бирҙе – шул тиклем эшләне.

Хатта йәш саҡтарҙа ла, уға тәржемә итеүен һорап ул саҡта әле совет республикаларынан һәм милли өлкәләрҙән яҙыусылар тәҡдим менән сыҡһа, ул бар заказдарға ла тотонманы, мул гонорарҙар уны ҡыҙыҡһындырманы, ә улар бит ҡыҙы һәм улы үҫкән ғаилә өсөн артыҡ булмаҫ ине. Әммә Мостай Кәримдең шундай һүҙҙәре бар, ул үҙе лә, уның балалары ла һунар ҡоштар түгел, ә һайрар ҡоштар. Илгиз Мостафа улы һүҙ сәнғәтенә намыҫлы хеҙмәт итте, уны кәсепкә әйләндермәне. Әҙәбиәткә сәйәсәт менән конъюнктура килеп ингәнгә тиклем, ул бер-нисә Мәскәү мөхәрриәтендә эшләне, айырыуса ул «Литературная Россия»  гәзитен яратты.

Илгиз Мостафа улы атаһының прозаһын бар күңелен биреп тәржемә итте, йыш ҡына  улар дөрөҫ һүҙ, халыҡ мәҡәлдәрен, билдәле фразеологизмдарға тәржемә эҙләп, бәхәсләшеп тә ала ине, сөнки башҡорт теленең һутын, матурлығын, эстәлеген биреү зарур ине. Уның хәләл ефете Нәзифә Харис ҡыҙының бер хәтирәһе буйынса, ул бер сәғәт тирәһе фатирға инә алмай аҙапланған (сүп сығарырған саҡта ишек бикләнгән дә ҡуйған), ә атаһы менән улы шул мәлдә ишеккә туҡылдатҡанға ла, ҡыңғырау зыңғырлағанға ла иғтибар итмәй, мауығып «Оҙон-оҙаҡ баласаҡ» өҫтөндә эшләгән булғандар...

Илгиз Кәримов атаһының драматургияһын да тәржемә итте, шулай уҡ ҡайһы бер пьесалар буйынса спектаклдәргә инсценировкалар ҙа әҙерләне. Әйткәндәй, Илгиз менән Нәзифәнең ҡыҙҙары Киевта ҙур уңыш менән үткән «Айгөл иле» пьесаһының премьераһы үткән көндә тыуған. Һәм ҡартатаһының ҡыуанысына, уның тәүге ейәнсәренә йәш ата-әсә Айгөл тип исем ҡуша.

Ә Мостай Кәримдең яҡты донъянан китеүенең тәүге йылында, 2006 йылдың октябрендә, Рус академия театрында ғәжәйеп премьера уҙҙы – ул «Ярлыҡау» повесы буйынса «Ай һәм көҙгө япраҡтар» спектакле, инсценировка авторы Илгиз Кәримов үҙе ине. Был спектаклде Мостай Кәрим үҙе күрмәүе бик йәл, ул улының  һәм режиссер Михаил Рабиновчтың был эше менән бик тә ҡәнәғәт булыр ине.

Әйткәндәй, Михаил Рабинович менән Илгиз Кәримов йәш саҡтан уҡ дуҫтар: улар күрше кварталдарҙа йәшәне, тиһәк тә була. Илгиз Мостафа улы 1942 йылдың 10 ғинуарында Кәримовтарҙың туған ауылы Келәштә тыуһа ла, Мостай Кәрим фронттан ҡайтыу менән уларҙың ғаиләһе Өфөгә күсә,  тәүҙә кеше фатирында йәшәй һәм уның баласағы, үҙе әйтмешләй, Свердлов урамындағы 49-сы һанлы йорттоң «жиган» ихатаһында үтә. Ул үҙе уҡыған Мәскәүҙе ярата, бында өйләнә, бында уның балалары тыуа, әммә Өфө уның өсөн гел туған ҡалаһы булып ҡала, һәм бында ҡайтҡан саҡта, ул класташтары, йәшлек дуҫтары менән осрашып, бәхетле мәлдәр кисерә.

Атаһы киткәндән һуң Илгиз уның архивы һәм көндәлектәрен эшкәртеүгә тотона, энциклопедик ун томлыҡ сығарыу өсөн материал туплай. Әммә сир һаман көсәйә килде һәм уға уйлағанын тулыһынса башҡарырға форсат бирмәне. Мостай Кәримдең «Ғүмер миҙгелдәре» тигән һуңғы китабының да тәржемәсеһе Илгиз Кәримов. Уның үҙенең миҙгелдәре йырланып бөтөлмәгән йыр кеүек өҙөлгәне бигерәк үкенесле. Беҙ һеҙҙе яратабыҙ һәм хәтерләйбеҙ, Илгиз Мостафа улы. Ышанам: һайрар ҡоштарға Тәңребеҙ мәрхәмәтле...