В Казахстане торжественно отметили 100-летие великого поэта-гуманиста
Жизнь и творчество Мустая Карима, знаменитого советского и российского поэта, великого сына башкирского народа, были тесно связаны с южной столицей Казахстана. В самом центре современной Алматы, в новом микрорайоне Ауэзовского района, 9 июля была торжественно открыта улица народного башкирского поэта, писателя и общественного деятеля Мустая Карима.
Он не раз приезжал сюда, в культурную столицу Казахстана, чтобы принять участие в литературных форумах и съездах советской поры. Одна из поэм Мустая Карима так и называется: «В песне воспою я Казахстан». Общность культур, близость народных традиций башкирского, казахского и русского народов бала одной из основных тем творчества поэта из Уфы. Более 40 его стихотворных произведений, повести «Радость нашего дома», «Таганок» и «Долгое-долгое детство» к нашим дням переведены на казахский язык. Поэт, драматург, публицист Мустай Карим был участником Великой Отечественной войны, кавалером многих боевых и трудовых орденов и медалей.
Как истинный гуманист, Мустай Карим воспевал изобретательный ум и золотые руки простых людей, создающих чудеса, украшающих мир, запускающих в космос ракеты. Именно об этом красноречиво говорят его стихи, особенно проникновенна книга «Реки разговаривают». Кстати, в 1954 году Мустай Карим написал стихотворение «Не русский я, но россиянин», которое определило формулу гармоничного, братского сосуществования представителей различных народов в Российской Федерации.
«Исторически суждено было моему народу оказаться на стыке двух континентов – Европы и Азии. Это не просто стык материков, это рубеж двух культур, двух судеб – европейской и азиатской, – писал Мустай Карим в предисловии к одной из своих книг. – Я мечтаю, чтобы поэзия моего народа вобрала в себя цвет, пьянящий аромат, спокойную мудрость поэзии Востока, суровую правду жизни, революционную призывностъ, активный разум поэзии Запада»
В день торжественного открытия улицы поэта в Алматы прошла Международная научно-практическая конференция «Мустай Карим — 100 лет». Прибыла большая делегация российских гостей, ученые, писатели из Башкирии. В подготовке мероприятий большую роль сыграло Посольство Казахстана в России. «В Казахстане знают и любят творчество Мустая Карима. Для нас большая честь, что в преддверии 100-летнего юбилея писателя в Алматы появилась улица его имени, — отмечает Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Российской Федерации Имангали Нургалиевич Тасмагамбетов. — Увековечивание памяти великих деятелей истории, культуры и искусства — важнейший вклад в будущее, дар новым поколениям».
Аким Алматы Бахытжан Сагинтаев выразил признательность Послу Казахстана в России Имангали Тасмагамбетову за содействие. «Вместе мы создаем новые возможности для развития межкультурных и гуманитарных связей между Казахстаном и Россией, Башкортостаном и Алматы, между нашими братскими народами», — подчеркнул он.
В многочисленных эссе, посвящённых казахской интеллигенции, Мустай Карим размышлял о творчестве ярчайших казахских литераторов Мухтара Ауэзова, Абдижамила Нурпеисова, Абу Сарсенбаева, Мухтара Шаханова, Сабита Досанова.
Как писал в свое время Сабит Досанов, книги Мустая были очень близки простым казахам. В поэмах, повестях, рассказах и пьесах герои говорят особым, «мустаевским» языком с характерной ему неторопливостью, удивительно правдивым, сочным, народным колоритом. Персонажи Карима живут обычной человеческой жизнью, но мы воспринимаем их как близких нам друзей и соседей, легко узнаваемых в повседневной жизни. «И именно это, несмотря на новую эпоху и переворот в сознании, сделало его пьесы востребованными и по сей день», — отмечал лауреат международной премии имени Михаила Шолохова.
Произведения Мустая Карима «В ночь лунного затмения», «Не бросай огонь, Прометей!», «Страна Айгуль» легли в основу постановок в театрах Алматы и других городов Казахстана.
Не только в Казахстане, но и в Уфе, Москве также сочли честью назвать именем Мустая Карима улицы в престижных районах. В башкирской столице установлен памятник поэту работы народного художника РФ Андрея Ковальчука. Имя Мустая Карима также носит Национальный молодёжный театр Республики Башкортостан, творческая мастерская в Башкирском государственном университете. В июле 2018 года имя поэта получил пик Главного Кавказского хребта в Кабардино-Балкарии. В декабре 2018 года по итогам народного голосования в рамках федерального проекта «Великие имена России» имя Мустая Карима было выбрано для присвоения международному аэропорту Уфы.
И вот 20 октября 2019 года исполнится 100 лет со дня рождения народного поэта Башкирии. В мае почтовое ведомство России выпустило в обращение марку, посвящённую 100-летию Мустая Карима. К памятной дате готовится к выходу в свет полное собрание сочинений Мустая Карима. Для любителей же экранизаций в сентябре этого года выйдет художественный фильм «Сестренка», снятый режиссером Александром Галибиным по мотивам повести Мустая Карима «Радость нашего дома». В этом произведении, напомним, Мустай Карим рассказывает о жизни обычной детворы в небольшом ауле. Идёт война, и к повседневным заботам добавляется еще одна — чтение долгожданных писем. Одну такую весточку присылает мама главного героя произведения, маленького Ямиля, неожиданно уехавшая в город и оставившая сына на попечение бабушки. Неторопливое светлое повествование с огромным количеством чудесных детских диалогов и добрых моментов.
«Говорят, поэзия любого народ – лучшее выражение его души и характера, а поэт – олицетворение и символ своего времени, — сказал, обращаясь к участникам международной «мустаевской» конференции Чрезвычайный и Полномочный Посол Республики Казахстан в Российской Федерации Имангали Тасмагамбетов. — Творческое наследие Мустая Карима особенно ценно для тюркских народов. Его философия, понимание жизни исходит из традиций исторически близкого нам родственного народа. Его творчество многогранно, так как вобрало в себя его личные переживания на самых разных этапах развития наших стран, как драматических и трагичных, так и периодов взлетов и достижений». Имангали Тасмагамбетов отметил, что в Алматы состоялось событие, «важное для общественности и развития культурно-гуманитарного диалога между Казахстаном и Россией».
В одном из эссе Мустая Карима есть мудрые слова: «Когда на тебя с добром смотрят со стороны, стараешься быть не хуже самого себя». Такие глубокие мировоззренческие ориентиры Мустай Карим вкладывал в межнациональное согласие, которое актуально во все времена.
Всего Мустай Карим опубликовал более 100 поэтических и прозаических сборников, свыше 10 драматических произведений. Наиболее известны сборники стихов и поэм «Черные воды», «Возвращение», «Европа-Азия», «Времена», пьесы «Страна Айгуль», «Похищение девушки», «В ночь лунного затмения», «Салават. Семь сновидений сквозь явь», «Не бросай огонь, Прометей!», повести «Радость нашего дома», «Таганок», «Помилование», «Долгое-долгое детство», «Деревенские адвокаты». Его произведения любят и не забывают в Казахстане.
Автор: Станислав Агафьев
Источник: «Новые Ведомости»
_____
Данлыҡлы совет һәм Рәсәй шағиры, башҡорт халҡының арҙаҡлы улы Мостай Кәримдең ижады һәм тормошо Ҡаҙағстандың көнъяҡ башҡалаһы менән бик тығыҙ бәйләнгән. Бөгөнгө Алматының иң үҙәгендә, Әүәз районының яңы микрорайонында 9 июль башҡорт халыҡ шағиры, яҙыусыһы һәм йәмәғәт эшмәкәре Мостай Кәрим исеме менән аталған урамды асыу тантанаһы үтте.
Совет осоронда төрлө әҙәби форумдарҙа ҡатнашыу өсөн ул Ҡаҙағстандың мәҙәни башҡалаһында бер-нисә тапҡыр була. Мостай Кәримдең бер поэмаһы шулай атала ла: «Йырым минең – Ҡаҙағстан». Мәҙәниәттәр оҡшашлығы, башҡорт, ҡаҙаҡ һәм рус халыҡтарының йолаларының яҡынлығы Өфө шағирының төп темаларының береһе була. Уның ҡырҡтан ашыу шиғри әҫәрҙәре, «Беҙҙең өйҙөң йәме», «Өс таған» һәм «Оҙон-оҙаҡ баласаҡ» повестары бөгөнгө көндә ҡаҙаҡ теленә тәржемә ителгән. Шағир, драматург, публицист Мостай Кәрим Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан, байтаҡ хәрби һәм хеҙмәт ордендар һәм миҙалдар кавалеры.
Ысын гуманист булараҡ, Мостай Кәрим мөғжизәләр тыуҙырған, донъяны биҙәгән, йыһанға ракеталар осорған ябай халыҡтың тапҡыр аҡылына һәм алтын ҡулдарына дан йырлай. Тап ошо уның шиғырҙарында, айырыуса «Йылғалар һөйләшә» китабында асыҡ сағыла. Әйткәндәй, 1954 йылда Мостай Кәрим «Рус түгелмен, ләкин россиян мин» тигән шиғырын ижад итә һәм ул Рәсәй Федерацияһының төрлө халыҡ вәкилдәренең гармониялы йәшәйеше, ҡәрҙәшлеге формулаһына әйләнде.
«Минең халҡым тарихи яҡтан ике ҡитға – Европа менән Азия ҡушылған урынға тура килгән... Был ҡитғаларҙың ҡушылыуы ғына түгел, был ике мәҙәниәт, ике яҙмыш – Европа һәм Азияның рубежы – тип яҙа Мостай Кәрим бер китабының баш һүҙендә. - Мин үҙ халҡымдың шиғриәте Көнсығыш шиғриәтенең төҫөн, иҫерткес хуш еҫен, тыныс аҡылын, Көнбайыш шиғриәтенең ҡәтғи тормош дөрөҫлөгөн, революцион әйҙәүен, әүҙем зиһенен үҙенә туплауы тураһында хыялланам».
Урамды тантаналы асыу көнөндә Алматыла «Мостай Кәрим – 100 йыл» халыҡ-ара фәнни-ғәмәли конференция үтте. Уға Рәсәй ҡунаҡтарынан, Башҡортостан ғалимдарынан, яҙыусыларынан торған ҙур делегация килде. Сараларҙы әҙерләүҙә Ҡаҙағстандың Рәсәйҙәге илселеге ҙур булышлыҡ күрһәтте. «Ҡаҙағстанда Мостай Кәрим ижадын беләләр һәм ҡәҙерләйҙәр. Яҙыусының 100 йыллыҡ юбилейы алдынан уның исеме менән аталған урамдың барлыҡҡа килеүе беҙҙең өсөн оло хөрмәт, — тине ул саҡта Ҡаҙағстан Республикаһының Рәсәй Федерацияһындағы Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы илсеһе Иманғәле Тасмәғәмбәтов, — Тарих, мәҙәниәт һәм сәнғәттең бөйөк әһелдәренең хәтерен мәңгеләштереү – киләсәккә ҙур өлөш индереү, яңы быуындарға бүләк».
Алматы аҡымы Бәхетжан Сағинтаев Ҡаҙағстандың Рәсәй илсеһе Иманғәле Тасмәғәмбәтовҡа ярҙамы өсөн рәхмәт белдерҙе.
«Беҙ бергәләп Ҡаҙағстан менән Рәсәй, Башҡортостан һәм Алматы, беҙҙең ҡәрҙәш халыҡтар араһындағы мәҙәни-ара һәм гуманитар бәйләнештәрҙең үҫешенә яңы мөмкинлектәр асабыҙ», - тине ул.
Ҡаҙаҡ интеллигенцияһынына бағышланған байтаҡ эсселарында Мостай Кәрим данлыҡлы ҡаҙаҡ әҙиптәре Мөхтәр Әүәзов, Әбдижамил Нурпеисов, Әбү Сарсынбаев, Мөхтәр Шаханов, Сабит Досанов ижады хаҡында уйлана.
Үҙ ваҡытында Сабит Досанов яҙғанса, Мостай китаптары ябай ҡаҙаҡтарға бик яҡын. Уның поэмаларында, повестарында, хикәйәләрендә һәм пьесаларында уның геройҙары үҙенсәлекле бер Мостайға ғына хас һалмаҡ, ғәжәйеп дөрөҫ, һутлы, халыҡсан колоритлы тел менән һөйләшә. Кәрим персонаждары ябай кеше тормош менән йәшәй, һәм беҙ уларҙы ғәҙәти тормошта үтә лә таныш яҡын дуҫтарыбыҙ һәм күршеләребеҙ һымаҡ ҡабул итәбеҙ. «Тап ошо, яңы дәүергә һәм аңдағы үҙгәрештәргә ҡарамай, уның пьесаларын бөгөнгө көнгә тиклем кәрәкле итә лә инде», — тине Михаил Шолохов исемендәге халыҡ-ара премия лауреаты.
Мостай Кәримдең «Ай тотолған төндө», «Ташлама утты, Прометей!», «Айгөл иле» спектаклдәре Алматы һәм Ҡаҙағстандың башҡа ҡалаларында ҡуйылды.
Ҡаҙағстанда ғына түгел, Өфө, Мәскәү ҡалаларында ла Мостай Кәрим исемен хөрмәтләп, уның исемен престиж райондар урамдарына бирәләр. Башҡортостан башҡалаһында РФ халыҡ рәссамы Андрей Ковальчук яһаған шағир һәйкәле тора. Мостай Кәрим исемен Башҡортостан Республикаһы Милли йәштәр театры, Башҡорт дәүләт университетындағы ижади оҫтахана йөрөтә. 2018 йылдың июлендә шағир исеме менән Ҡабарҙы-Балҡарҙағы төп Кавказ үрҙәренең береһенә бирелде. 2018 декабрендә «Рәсәйҙең бөйөк исемдәре» халыҡ араһында тауыш биреү һөҙөмтәһендә Өфө халыҡ-ара аэропорты ла Мостай Кәрим исеме менән аталды.
Һәм бына 2019 йылдың 20 октябрендә Башҡортостан халыҡ шағирының тыуыуына 100 йыл туласаҡ. Май айында Рәсәй элемтә ведомствоһы Мостай Кәримдең 100 йыллығына бағышланған марка сығарҙы. Иҫтәлекле датаға ҡарата Мостай Кәрим әҫәрҙәренең тулы йыйынтығы сығарыласаҡ. Экранизация яратыусылар өсөн быйыл сентябрҙә Александр Галибин төшөргән Мостай Кәримдең «Беҙҙең өйҙөң йәме» повесы буйынса «Һеңлекәш» нәфис фильмы сығасаҡ. Иҫегеҙгә төшөрәйек, был әҫәрҙә Мостай Кәрим кескәй ауыл балаларының тормошо хаҡында һөйләй. Һуғыш бара, һәм көндәлек эштәргә тағы берәү өҫтәлә – ул көтөп алған хаттарҙы уҡыу. Һәм ошондай бер хатты әҫәрҙең төп геройы – кескәй Йәмилгә ҡапыл ғына ҡалаға сығып киткән һәм улын өләсәһенә ҡалдырған әсәһе ебәрә. Шундай һалмаҡ, яҡты хикәйәләүҙә ғәжәйеп балалар диалогтары, изгелек менән һуғарылған моменттар байтаҡ.
«Һәр халыҡтың шиғриәте – күңеленең һәм халҡының иң һәйбәт сағылышы, ә шағиры – үҙенең ваҡытын сағылдырыусы символ, - тине Мостай Кәримгә бағышланған халыҡ-ара конференция ҡатнашыусыларына Ҡаҙағстан Республикаһының Рәсәй Федерацияһындағы Ғәҙәттән тыш һәм Тулы хоҡуҡлы илсеһе Иманғәле Тасмәғәмбәтов. – Мостай Кәримдең ижади мираҫы айырыуса төрки халыҡтар өсөн ҡәҙерле. Уның фәлсәфәһе, тормошҡа ҡарашы тарихи яҡтан беҙгә бик яҡын, туғандаш халыҡтың йолаларынан килә. Уның ижады күп яҡлы, сөнки эсенә илдәребеҙ үҫешенең төрлө этаптарын, драматик һәм трагик, осош һәм ҡаҙаныш осорҙарын эске кисерештәре аша сағылдыра». Иманғәле Тасмәғәмбәтов шулай уҡ Алматылағы был ваҡиға Ҡаҙағстан менән Рәсәй араһындағы йәмәғәтселек өсөн һәм мәҙәни-гуманитар диалог булдырыу өсөн бик мөһим, тип әйтеп үтте.
Мостай Кәримдең эсселарының береһендә бик аҡыллы һүҙҙәр бар: «Һиңә ситтән изгелек менән ҡараһалар, үҙеңдән насарыраҡ булмаҫҡа тырышаһың». Ошондай тәрән итеп донъяны тойоу ориентирҙарын Мостай Кәрим һәр ваҡытта ла актуаль милләт-ара теләктәшлеккә лә йүнәлтә.
Мостай Кәримдең барыһы 100-ән ашыу шиғри һәм сәсмә йыйынтыҡтары, 10-дан ашыу драматик әҫәрҙәре бар. Уның «Ҡара һыуҙар», «Ҡайтыу», «Европа-Азия», «Заманалар» шиғыр һәм поэмалар йыйынтыҡтары, «Айгөл иле», «Ҡыҙ урлау», «Ай тотолған төндө», «Салауат. Өн аралаш ете төш», «Ташлама утты, Прометей!» пьесалары, «Беҙҙең өйҙөң йәме», «Өс таған» «Ярлыҡау», «Оҙон-оҙаҡ баласаҡ», «Ауыл адвокаттары» повестары айырыуса билдәле. Уның әҫәрҙәрен Ҡаҙағстанда яраталар һәм онотмайҙар.